[ Pobierz całość w formacie PDF ]
sie na nowo na przelomie wiekow XVI i XVII, w dobie akademji ostrogskiej;
nastepna, "mohylanska" w Kijowie wywierala juz wplyw bezposredni na
Moskwe. Poszlo to ze studjow cerkiewnych nad tekstami Pisma sw.
Pojawienie sie drukowanych ksiag cerkiewnych pociagalo za soba nieodzownie
kwestje ustalenia tekstow. Ksiegi, uzywane na Rusi, okazaly sie pelnemi
bledow, pochodzacych z omylek przepisywaczy i niedostatecznej znajomosci
jezyka u tlumaczow; teraz wykrywalo sie to w miare, jak przygotowywano
ksiegi liturgiczne do druku. Juz za cara Michala pojawily sie watpliwosci, czy nie
lepiej pozostawic bledy niepoprawiane, skoro one sa juz... uswiecone tradycja.
Wszczeto wowczas ciekawy i znamienny spor, gdzie wiara "czystsza", w Grecji
czy na Rusi - t. j. gdzie lepsze rekopisy Pisma sw.?!
Zwolennikiem teologji greckiej byl patriarcha Nikon, dbaly wielce o
podniesienie studjow teologicznych. Pod tym wzgledem mozna sie juz bylo i
nalezalo oprzec na tem, czego dokonano w Ostrogu i w Kijowie w zakresie
egzegezy. Kijowska szkola teologiczna wywiera coraz silniejszy wplyw, budzac
z drugiej strony coraz wieksze niecheci, jako podejrzana w wierze, gdyz
Kijowczycy ci... umieli po lacinie, a opierali sie wogole o kulture polska. Kiedy
przenioslo sie z Kijowa do Moskwy uczone bractwo, ktoremu przewodzil Grek
Arsenius i Rusin Epifanjusz Slawyneckyj (+ 1676), Nikon im powierzyl prace
nad poprawnem wydaniem ksiag cerkiewnych. Na "soborze" 1654 r.
przeprowadzil patrjarcha uchwale co do naukowej rewizji tekstow, ale tem
mocniej wystapila nastepnie opozycja poza soborem.
Byly dwa zrodla opozycji. Wprowadzenie poprawnego tekstu, to zaprowadzenie
zarazem drukowanych egzemplarzy, a wiec przymus oddawania sie meczacej
nauce czytania i pisania, bez czego tak bylo wygodnie i bylo sie takze popem! A
juz kaznodzieja nadworny, Symeon Polocki - takze kijowski wychowanek, autor
nasladowanych z polskiego misterjow scenicznych na tle Pisma sw. (+ 1680) -
nawolywal, ze trzeba dla kandydatow stanu duchownego zakladac szkoly! Byly
jednak i wzgledy glebszej natury: Pokolenia cale przywykly do pewnych form i
wyrazen, ktore dla wyznawcow dwojewierja posiadaly wartosc i znaczenie
inkantacyj; najmniejsza zmiana grozila odjeciem tym formulkom cudownej
mocy; i pocoz je zmieniac, skoro okazywaly sie dobremi, skutecznemi przez
tyle pokolen?! Ze zgroza dowiadywano sie, ze maja zajsc innowacje, ze
nowatorowie pisuja imie Zbawiciela Isus zamiast Jisus, a zegnac zaczynaja sie
trzema palcami zamiast dwoma i t. p. Patrjarcha Nikon pozyskiwal sobie
zwolna opinje antychrysta ...
Strona 92
Dmowski_Dzieje-Rosji
Zawrzal na nowo a ostro spor o wyzszosc "teologji greckiej lub ruskiej" i
uderzyl o dwor carski. W r. 1658 opuscil patrjarcha Moskwe, usunawszy sie do
zalozonego przez siebie w okolicy monasteru, gdzie przebyl osm lat, poczem w
r. 1666 wywieziono go nad morze Biale. Szczegolnego rodzaju kompromisem
poswiecono jego osobe, ocalajac rzecz sama: tegoz bowiem roku nakazal car
rozeslac po eparchjach i glownych monasterach egzemplarze ksiag
poprawionych. Mialo to ten skutek, ze rownoczesnie w rozmaitych stronach
carstwa powstala jawna juz a zaciekla opozycja przeciw "psuciu wiary
prawoslawnej". Sfanatyzowani popi i mnostwo osob dotknietych obledem
religijnym wedrowalo od grodu do grodu, zachecajac wprost do czynnego
oporu.
Rewizja tekstow stala sie kropla, przelewajaca dzban. Nedza straszliwa
powojenna, glody i choroby przygotowywaly grunt do rewolucji. Nastalo
przesilenie pieniezne takie, iz wprowadzono pieniadze bronzowe o kursie
przymusowym, zamiast srebrnych, a fakt ten moze dac pojecie o natezeniu
przesilenia ekonomicznego i stopniu drozyzny! W takich warunkach
zaprowadzalo sie podwyzszanie podatkow i wymyslano coraz nowe
ograniczenia handlu na rzecz monopolow panstwowych! A jednak lud bylby
milczaco przyjal wszystko od uswieconej religja osoby carskiej, gdyby nie to,
ze car wlasnie dotknal religji... Zaszedl jedyny wyjatek, kiedy prawemu
Moskalowi godzilo sie rezonowac co do cara. Psul wiare, stawal sie na rowni z
Nikonem antychrystem. Nic to nie pomoglo, ze go skazal na wygnanie i odebral
mu godnosc patrjarsza, skoro nakazywal modly odprawiac wedlug jego
heretyckich ksiag.
Formuly spoleczne i panstwowe Moskwy musza byc osadzone na tle
wyznaniowem; wtedy dopiero nabieraja waloru, mocy i zycia. Tak organizacja
panstwowa, jako tez rewolucja musza miec to podloze - inaczej sa bez
znaczenia. Opozycja o glod, wyzysk, ruine, o przytwierdzenie do gleby jednych,
a zamkniecie zarobkow handlowych drugim - zorganizowala sie i zamienila w
rewolucje wtedy dopiero, gdy przylaczyl sie do tego wszystkiego moment
religijny.
Od r. 1668 miala opozycja glowna kwatere w slynnem miejscu odpustowem, w
klasztorze Solowieckim na dalekiej polnocy. Stamtad szly hasla obrony
zagrozonej czystosci wiary i tak zaczal sie "razkol", czyli rozlam,
odszczepienstwo. Cale spoleczenstwo, cala ludnosc podzielila sie na dwa obozy,
bo rozterka sumien podmyla wszystkie warstwy.
Razkol - to dar Ukrainy Moskwie, i skutek wprowadzenia sztuki drukarskiej...
Poniewaz opieral sie o wyrazne bledy w tekstach, nie moglby sie utrzymac,
gdyby oswiata szerzyla sie systematycznie. Ci, ktorzy stali sie nieswiadomymi
bezposrednimi sprawcami razkolu, Kijowczycy, uczniowie akademji Mohyly,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]