[ Pobierz całość w formacie PDF ]

niekoniecznie musi ujawnić obserwowanej grupie cel swoich badań. W obserwacji ukrytej
świadomie zataja się, że grupa osób lub pojedyncze osoby są obserwowane74.
Obserwację można także podzielić na:
" fotograficzną,
" próbek czasowych,
" jednostkową,
" kompleksową.
Dodatkowo obserwacja może być sklasyfikowana ze względu na kryterium czasu na: ciągłą
(prowadzoną bez przerwy przez pewien okres czasu),
" nieciągłą (prowadzoną w określonym dniu i godzinie tygodnia nauki lub pracy).
Inna klasyfikacja dotyczy podziału na:
" obserwację jednostkową,
" grupową oraz całościową i wycinkową75.
Każda obserwacja powinna charakteryzować się następującymi cechami:
" premedytacją, tzn., iż obserwacja jest przeprowadzona w celu rozwiązania ściśle i w
pełni określonego zadania, sformułowanego z dużą dokładnością i starannością,
" planowością (planowość pozwala bowiem wykluczyć luki obserwacji i skoncentrować
się na tym, co jest najważniejsze i najbardziej istotne w zamierzonych badaniach),
" celowością  dzięki, której uwaga obserwatora skupia się tylko na interesujących go z
punktu widzenia rezultatów poznania zjawiska,
" aktywnością, która polega na tym, że obserwator nie rejestruje wszystkich
spostrzeżeń, jakie docierają do niego od przedmiotu poznania, lecz dokonuje ich
selekcji,
" systematycznością  będącą bardzo ważnym postulatem stawianym omawianej
technice; obserwacja nie może być bowiem postrzeganiem przypadkowych
dokonujących się jednorazowo w jednym okresie czynności poznawczych.
Przy uwzględnieniu ty cech obserwacja powinna składać się z trzech etapów:
" etap orientacji w terenie,
" etap wyboru elementów zoogniskowanych,
" etap selekcji.
3.1.7. Metoda eksperymentu (eksperyment naukowy)
73
Taki podział zaproponował m. in. A. Kamiński, Metoda..., s. 270.
74
M. A
obocki, Metody i techniki..., s. 45-51.
75
Ibid., s. 51.
28
Eksperyment (od łac. experimentum  próba, doświadczenie76) w historii nauki
eksperyment naukowy jako metoda badawcza wykorzystywany był najpierw w badaniach
stosowanych, jednak w ostatnich dziesięcioleciach ma zastosowanie we wszystkich
badaniach. Istotą eksperymentu jest badanie reakcji obiektów, określonego wycinka
rzeczywistości na oddziaływania świadomie stworzone przez badacza. Celem eksperymentu
powinno być sprawdzenie uprzednio sformułowanej hipotezy, która w wyniku eksperymentu
zostaje potwierdzona, bądz
zanegowana (obalona). W wyniku eksperymentu uzyskujemy
określony wynik, z którego muszą płynąć stosowne wnioski. Z tego względu należy mówić o
dwóch rodzajach eksperymentu, tj. ze względu na jego rezultaty:
" eksperyment pozytywny, czyli potwierdzający daną hipotezę,
" eksperyment negatywny, który obala przyjętą hipotezę.
Na marginesie należy wspomnieć także o tzw. eksperymencie krzyżowym
(experimentum crucis), czy wówczas, gdy jednak z dwóch rywalizujący ze sobą hipotez w
wyniku eksperymentu zostanie potwierdzona, druga zaś- obalona77.
Eksperymentu nie należy mylić z metodą obserwacji, choć niektórzy kojarzą go z jej
szczególnym rodzajem. W eksperymencie, w przeciwieństwie do obserwacji, mamy do
czynienia z wprowadzeniem do procesu poznania czynnika naukowego, który staje się
elementem eksperymentalnym, tj. zmienną niezależną (zob.).
W metodologii nauk eksperymenty zwykle dzieli się na:
" e. labolatoryjne,
" e. terenowe (naturalne).
Pierwszy dotyczy badań w specjalnie urządzonych warunkach, nie występujących na co
dzień, w celu sprawdzenia zmian, jakie zachodzą pod wpływem wprowadzenia nowego
czynnika do wybranego układu, np. nowej aparatury technicznej; drugi prowadzony jest w
naturalnym (rzeczywistym) miejscu. W eksperymencie laboratoryjnym badane zjawisko
wywołuje się, nie czekając na to, aż ono wystąpi lub pojawi się samo. Jedne i drugie
eksperymenty posiadają swoje ograniczenia i wady.
Eksperyment może być także zastosowany w badaniach indywidualizujących z udziałem
jednej osoby. Wciąż są jednak przeciwnicy tej metody, którzy poddają w wątpliwość jej
funkcję poznawczą, a nawet brak naukowej rzetelności.
Eksperyment naukowy musi odznaczać się tymi samymi cechami co obserwacja, tzn., iż
powinien być starannie przygotowany i przeprowadzony. Ważny jest w tym także element
zdroworozsądkowy: procesy społeczno-ekonomiczne należy badać w takiej postaci, w jakiej
realnie występują, z uwzględnieniem czynnika obiektywnego i wielowarstwowych
uwarunkowań78.
Teoria metodologii nauk wymienia również eksperyment myślowy, gdzie zmiany
wprowadza się do sytuacji eksperymentalnej tylko w myśli i wysuwa się przypuszczenia
dotyczące ich następstw. W ten sposób możemy jedynie uzyskać naprowadzenie na pomysł
pewnej hipotezy. Jego twórcą był austriacki filozof i fizyk, Ernst Mach (1838-1916), autor
dzieła Erkenntnis und Irrtum (Eksperyment myślowy), (1905)79.
76
SA
P/II/435-436.
77
Eksperyment, (w:) Wielka encyklopedia PWN, t. 8, Warszawa 2002, s. 130.
78
J. Apanowicz, Metodologia nauk, s. 75-79.
79
SS/258.
29
3.1.8 Metoda sondażu
Metoda sondażu, niekiedy  na użytek badań pedagogicznych  słusznie zwana
sondażem diagnostycznym80, jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych
i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych
zbiorowości, a także nasilaniu się i kierunkach ich rozwoju. Dotyczy to zjawisk, które nie
posiadają instytucjonalnej lokalizacji i są rozproszone w stosunkach społecznych. Metodę
sondażu diagnostycznego stosuje się w badaniach pedagogicznych, psychologicznych i
socjologicznych przede wszystkim dla określenia zjawisk społeczno-wychowawczych81.
Badania sondażowe prawie zawsze opierają się na zbadaniu specjalnie dobranej grupy
reprezentatywnej wybranej z populacji generalnej. Badacz musi dążyć do wybrania takiej
grupy badawczej, aby stanowiła najwierniejsze odbicie wszystkich cech badanej populacji.
Jeśli np. przedmiotem sondażu ma być problem narkomanii wśród młodzieży szkół
ponadgimnazjalnych, to w badanej próbie muszą się znalez
ć odpowiednie proporcje
młodzieży wiejskiej i miejskiej, chłopców i dziewcząt, proporcja wieku (klas), środowisk
rodzinnych itp.
W badaniach sondażowych zastosowanie mają głównie następujące techniki: analiza
dokumentów, wywiad, ankieta i techniki statystyczne.
3.1.9. Metoda indywidualnych przypadków
Określana niekiedy jako studium indywidualnych przypadków, jest sposobem badań
polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich (losu jednostki), np. polityka,
sportowca, aktora, piosenkarza, trenera, lekarza, biznesmena, modelki, niekiedy uwikłanych
w określone sytuacje wychowawcze82. Może ona także dotyczyć także analizy konkretnych
zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z
nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań
terapeutycznych.
Metoda ta wywodzi się z metod pracy socjalnej, mających zastosowanie w
pedagogice społecznej i rozpowszechniła się w latach dwudziestych poprzedniego wieku.
Tradycyjna pedagogika społeczna ogranicza zakres studium indywidualnych przypadków do [ Pobierz całość w formacie PDF ]