[ Pobierz całość w formacie PDF ]
sposób główne dążenia ludzkości nabierają autorytetu godnego
poszanowania, który musi być uwzględniony przez każde prawo
dawstwo" (Comte 1961: 168, podobnie 174). Uznanie istnienia
prawidłowości społecznych prowadzi, jak widać, do wniosku, że
dążność do nieograniczonego oddziaływania na zjawiska społecz
ne jest dążnością urojoną. Nie można tych zjawisk uznać za do
wolnie sterowalne, za coś biernie poddającego się wpływowi pra
wodawcy, doczesnego czy boskiego (tamże: 166 - 167). Comte pow
tarza za Fergusonem pogląd, że podbój, czy inny sposób oddzia
ływania jednego narodu na drugi, może urzeczywistnić tylko te
zmiany, które w jakiś sposób wynikają z własnych dążeń narodu
podbitego. Oddziaływanie może co najwyżej .przyspieszyć lub
opóznić rozwój.
Trwały i silny wpływ polityczny osiągnąć można, zdaniem
Comte'a, tylko poprzez dostosowanie siÄ™ do struktury systemu,
na który się chce oddziaływać. Błąd popełniają ci rewolucjoniści,
którzy osiągane sukcesy przypisują wyłącznie sobie, nie dostrze
gając, że [. ..] tryumf swój zawdzięczają pewnej dyspozycji wy
nikającej z całokształtu sytuacji [. . .] Interwencja polityczna może
być skuteczna tylko pod warunkiem oparcia się na odpowiada
jących jej dążnościach. Należy znać prawa harmonii i następstwa,
które dla każdej epoki określają to, co ewolucja ludzkości jest w
stanie wytworzyć, jak również przeszkody, które dadzą się usu
nąć" (tamże: 188 - 189). Przykładem działań politycznych opar
tych na nieadekwatnej filozofii (negatywnej metafizyce) było po
stępowanie przywódców Rewolucji Francuskiej. Próbowali oni
dokonać całkowitego odrodzenia ludzkości " traktowali jednak
społeczeństwo jako pozbawione własnych prawidłowości i całko
wicie uległe wobec kolejnych prób narzucania z góry zmian. Pró
by te musiały być więc zupełnie nieudane (tamże: 275).
Prawa społeczne są, jak widać, rozumiane przez Comte'a jako
prawa typu przyrodniczego. SÄ… one niezmienne i odmienne dla
28
każdej epoki. Sztywność praw jest jednak, według Comte'a, ce
chą zmienną. Zależy ona od złożoności zjawisk, do których prawa
się odnoszą. Im większa złożoność, tym mniejsza sztywność praw,
a więc tym większa możliwość ich modyfikacji przez człowieka,
który prawa owe wcześniej poznał. Większa złożoność zmniejsza
jednak dokładność przewidywania naturalnego przebiegu zjawisk
(tamże: 168; Comte 1973b: 64). Owa większa złożoność jest ce
chą nauk stojących wyżej w hierarchii przyjętej przez Comte'a.
Odnosi się więc szczególnie do socjologii. Zjawiska społeczne mo
gą być najłatwiej, pod względem drugorzędnych cech, modyfi
kowane przez ludzkÄ… interwencjÄ™, co w niczym nie zmienia fak
tu, że podlegają niezmiennym prawom (Comte 1973a: 186). In
terwencja ludzka opiera się bowiem na znajomości praw ogól
nych i polega na modyfikacji dających się zmienić poprzedników
praw. Samo prawo spełnia się więc, a niejako przy okazji ludzie
mogą aktywnie realizować swoje cele. Na tym opiera się nau
kowe uzasadnienie nadziei na systematyczne reformowanie ludz
kości" (Comte 1961: 185). Modyfikacje dotyczą jedynie intensyw
ności zjawisk, ich sposobu dokonywania się, a także ich tempa.
Ani natura, ani pochodzenie zjawisk nie mogą ulec zniekształce
niu. Same zjawiska nie mogą być powstrzymane ani wytworzo
ne. Porządek rozwoju nie może być naruszony, nie może być omi
nięty żaden element pośredni, mający choć minimalne znacze
nie" (tamże: 185). Jak widzimy, ludzkość może sobie stawiać tyl
ko takie cele, które w swym ogólnym zarysie prędzej czy póz
niej zostałyby zrealizowane. Człowiek będzie najwyższym wo
dzem naturalnej ekonomiki", stale będzie ją przeobrażał, by za
spokoić swe potrzeby, będzie wolny od wszelkiego ucisku, nie
będzie znał żadnych ograniczeń oprócz, oczywiście, pozytyw
nych praw, które sam wykrył (tamże: 344). Jego wolność będzie
więc w pełni poznaną, uświadomioną koniecznością. Co więcej,
odkrycie owych niezmiennych praw, nie tylko w dziedzinach
przyrodniczych, ale i w socjologii, stanowi zamknięcie całego sy
stemu filozoficznego. Dokonawszy tego, ,,[...] rozum nowożytny
kończy okres swego pracowitego wtajemniczenia i przystępuje
do konstruowania systemu ostatecznego, wznoszÄ…c siÄ™ w ten spo
sób do jedynego punktu widzenia, z którego daje się ogarnąć
całość" (Comte 19713a: 159). Wielki optymizm poznawczy Comte'a
29
nie oznacza jednak, że oparta na podstawach naukowych dzia
łalność praktyczna zawsze przyniesie rezultaty zamierzone czy
wreszcie, że wszystko, co ważne, da się przewidzieć.
Działalność polityczna prowadzona jest przez określony pod
miot. Dla Comte'a jest nim cala ludzkość. Nie widzi on żadnego
takiego zróżnicowania interesów w obrębie nowego społeczeń
[ Pobierz całość w formacie PDF ]