[ Pobierz całość w formacie PDF ]
je się w młodym pokoleniu na ró\nych drogach, stąd i układy identyfikacji moralnej
są dość zró\nicowane.
Proces identyfikacji moralnej z rodzicami zale\y od wielu czynników, we-
wnątrzrodzinnych, m.in. od struktury rodziny (jedno lub więcej dzieci), jej statusu
społeczno-ekonomicznego, poziomu kulturalnego, struktury władzy w rodzinie,
związku emocjonalnego między rodzicami a dziećmi (np. deprywacja potrzeb emo-
cjonalnych), klimatu afektywnego w rodzinie, praktyk wychowawczych (autorytarne
antyautorytarne), ale tak\e od szeregu czynników pozarodzinnych, wią\ących się
z przynale\nością człowieka do ró\norodnych grup społecznych formalnych lub
nieformalnych, a zwłaszcza do określonej kultury. Te ostatnie uwarunkowania mo-
gą opózniać proces identyfikacji moralnej, a nawet prowadzić do zachwiania autory-
tetu moralnego rodziców.
Dzięki ró\norodnym uwarunkowaniom psychologicznym i społecznym do-
konuje się proces generalizacji pojęć moralnych tak, \e mogą być one stosowane do
wielu podobnych, a nawet ró\nych sytuacji \yciowych. Wprowadzone w dzieciń-
stwie do świadomości moralnej jednostki odznaczają się du\ą trwałością, chocia\
nie pozostają w niezmienionej formie przez całe \ycie. Współcześnie młodzie\ na
ogół chce być podmiotem działania, nie zaś obiektem cudzej działalności, przed-
miotem manipulowanym przez innych czy przez splot okoliczności zewnętrznych.
We współczesnych warunkach społeczno-ekonomicznych nie tylko rodzice
kształtują postawy i zachowania moralne dzieci, ale i dzieci wywierają modyfikujący
wpływ na sposoby myślenia i działania rodziców. Nowy świat wartości młodzie-
\y staje się atrakcyjny dla części ludzi dorosłych. Wreszcie nasze postawy kształtują
nie tylko wartości wybrane, ale i odrzucone, chocia\ w innym stopniu i na innych
płaszczyznach.
W okresie młodości jednostka na podstawie sumy uprzednich i nowych
doświadczeń weryfikuje cały system norm moralnych lub jego określone elementy
składowe. Niekiedy w kontakcie z surowymi regułami \ycia społecznego rodzi się
niewiara w ogólne zasady oraz przekonanie o wa\ności tylko sytuacyjnie uzasad-
nionych decyzji indywidualnych. Sumienie jednostkowe opierające się na świado-
mych rozeznaniach i dobrowolnych wyborach staje się głównym czynnikiem i arbi-
trem kierującym postępowaniem. Orientacje rygorystyczne ewoluują w kierunku
orientacji pragmatyczno-instrumentalnych i sytuacyjnych. Następuje przejście od
absolutnego do relatywnego niekiedy relatywistycznego ujmowania reguł i wzo-
rów zachowań moralnych. W okresie młodości zaznacza się przejście od moralno-
ści bezwzględnego posłuszeństwa do moralności postawy wewnętrznej , od etyki
restrykcyjnej do etyki ekspresyjnej, od moralności zasad (zaanga\owanie się bez
rozwa\enia konsekwencji działań) do moralności odpowiedzialności (rozwa\a się
konsekwencje działań), od moralności zamkniętej do otwartej, od moralności zin-
stytucjonalizowanej do moralności ideału, od przedmiotowego do podmiotowego
47
pojmowania porządku moralnego. U części młodzie\y kształtują się orientacje za-
sadnicze w moralności (pryncypializm), u innych celowościowe (postawy prag-
matyczno-instrumentalne), jeszcze u innych orientacje pośrednie o charakterze
kompromisowym.
7.3.2. Pozarodzinne podmioty socjalizacji moralnej
W ramach procesów socjalizacyjnych, umo\liwiających współ\ycie w obrębie
grup ludzkich, postawy i zachowania jednostki są dość szybko konfrontowane z
rozmaitymi kontekstami sytuacyjnymi. Podsystemy społeczne obejmujące określo-
ne sfery \ycia ludzkiego charakteryzują się własnymi systemami wartości (proces
polaryzacji) i nie określają całkowicie stylu \ycia tworzących je jednostek. Wszystko
to wpływa na powa\ne zakłócenia w rozwoju postaw moralnych w wymiarze indy-
widualnym i społecznym. Polaryzacja \ycia społecznego zwłaszcza w mieście
na sferę publiczną i prywatną oraz anonimowość \ycia ułatwiają jednostce podej-
mowanie decyzji w kierunku zachowań nonkonformistycznych w dziedzinie spo-
łecznej, moralnej i religijnej, ale tak\e zapewniają większą płynność systemów war-
tości norm i wzorów, dając ostatecznie mo\liwość rozró\niania i dokonywania
swobodnych wyborów.
Jednostka wychowuje się w środowisku rodzinnym, sąsiedzkim, w grupach
rówieśniczych oraz pozostaje pod wpływem instytucji wychowania pośredniego i
wielu innych instytucji powołanych do prowadzenia działalności pedagogicznej.
Ró\norodne czynniki wpływają na rozwój i kształtowanie się przekonań społecz-
no-moralnych.
Więzi z grupami pozarodzinnymi mają charakter stopniowalny, a granice
pomiędzy nimi są płynne.. Podkreśla się doniosłość uczestnictwa w grupach pier-
wotnych, opartych na kontaktach bezpośrednich i partnerskich (dobrzy znajomi,
przyjaciele, koledzy). Skłaniają one do stawiania sobie pytań i do refleksji moralnej.
Nie mniejszą rolę mogą odgrywać grupy rówieśnicze formalne i nieformalne,
zwłaszcza poprzez system uznawanych w nich wartości i norm, poprzez stosunki
osobowe i rzeczowe oraz całą organizację \ycia wewnątrzgrupowego. Wpływy ró\-
nych osób znaczących w grupach rówieśniczych i niesformalizowanych na powsta-
wanie i rozwój wartości moralnych mogą być bardzo du\e. Wymaga to bowiem
autentycznego zaanga\owania się w wartości, na jakich dana grupa społeczna się
opiera. Obowiązują tu nie relacje hierarchiczne, lecz relacje równości. W sytuacjach
konfliktowych między normami reprezentowanymi przez rodziców a normami gło-
szonymi w grupach rówieśniczych jednostka wybiera dość często te zasady, które
obowiązują w kręgu kole\eńskim.
Presja grupy rówieśników jest jednym z najsilniejszych motywów działania
w sposób niezgodny z własnymi zasadami moralnymi. Wielu spośród młodych lu-
dzi przeciwstawiających się presji środowiskowej wypowiada pogląd, \e czasami
wątpią w to, czy opłaca się tak postępować (E. B. Hurlock 1965, s. 343). Jednostka
[ Pobierz całość w formacie PDF ]