[ Pobierz całość w formacie PDF ]

chrześcijańska). Ogólnie jednak akt ten nie powstrzymał szerzenia się ideologii
liberalnej, przyczynił się za to do wzrostu antyklerykalizmu, choć większości liberałów,
zwłaszcza we Francji, Belgii i Włoszech, wcale nie było to na rękę. Liberałowie ci,
przerażeni rosnącym w siłę ruchem robotniczym, a zwłaszcza socjalizmem, pragnęli
umocnić znaczenie państwa i Kościoła. O ile przed 1848 r. chcieli państwu zostawić
najwyżej rolę polityczną, pilnowanie porządku publicznego, o tyle teraz sądzili, że musi
ono być na tyle silne, by klasom posiadającym zapewnić skuteczną obronę. Z tych też
powodów większość liberałów pragnęła utrzymania wpływu Kościoła na masy, ale nie
widząc możności kompromisu z oficjalnymi czynnikami w Kościele zaczęła zwalczać
2
jego znaczenie polityczne, tj. - jak mówiono - katolicyzm polityczny”7.
W samych WÅ‚oszech rzÄ…d piemoncki kierowany przez hrabiego Cavour'a
wprowadził szereg ograniczeń Kościoła - zniósł dziesięciny, prawo azylu i sądownictwo
kościelne, wprowadził państwową administrację dóbr kościelnych i małżeństwa cywilne,
wydalił jezuitów i skasował inne zakony oraz stowarzyszenia, które nie zajmowały się
szkolnictwem lub pielęgnowaniem chorych. Wojska piemonckie dokonując
zjednoczenia Włoch opanowały znaczną część Państwa Kościelnego, wreszcie 20
września 1870 r. zajęły sam Rzym. Papieżowi zapewniono nietykalność osobistą, prawa
i honory monarsze, nietykalność i bezpieczeństwo posłów akredytowanych przy Stolicy
Apostolskiej; pozostawiono papieżowi pałace watykański i laterański oraz letni w Castel
Gandolfo, gwardię przyboczną, własne biura pocztowo-telegraficzne i 3 mln 225 tys.
lirów rocznej pensji. Pius IX nie uznał zaboru, nie przyjął ani gwarancji ani dotacji,
założył protest wobec całego świata, ekskomunikował zaborców jego państwa i ogłosił
się więz
niem w Watykanie. Natomiast władze włoskie rozciągnęły ograniczenia
działalności Kościoła, które dotychczas obowiązywały w Piemoncie, na całe Włochy.
Zarówno encyklika Quanta cura jak i cała ówczesna polityka Piusa IX
stanowiły próbę ograniczenia w kościelnym systemie sterowania społecznego bodz
ców
poznawczych, a nawet częściowo etycznych, na rzecz bodz
ców i motywacji prawnych i
ideologicznych. Równocześnie papież starał się o wzrost spoistości Kościoła oraz
zwiększenie centralizmu w jego procesach sterowniczych. W tym też głównie celu
zwołany został w grudniu 1869 r. Sobór Watykański I. Sobór ten uchwalił konstytucję
dogmatycznÄ… De fide catholica ("Dei Filius") dotyczÄ…cÄ… podstawowych zasad
27 Tamże, s. 453-454.
85
chrześcijaństwa - o Bogu Stwórcy wszechświata, objawieniu, wierze chrześcijańskiej i
rozumie.
Podstawowym dziełem Soboru Watykańskiego I było uchwalenie dogmatu o
nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności, gdy występuje on ex cathedra,
tzn. przemawia w charakterze najwyższego pasterza i nauczyciela wszystkich
chrześcijan. Władzę papieską ogłoszono jako otrzymaną wprost i bezpośrednio od
Chrystusa i najwyższą nie tylko w sprawach wiary i obyczajów, ale również karności i
kierownictwa kościelnego. Tym samym zostały ostatecznie potępione tendencje
gallikańskie i feboniańskie, jak również wszelkie partykularyzmy różnych episkopatów.
Ogłoszenie powyższego dogmatu położyło kres dotychczasowym dyskusjom na
jego temat w łonie Kościoła, dotychczas przeciwni mu biskupi tacy jak Hefele, czy
Strossmayer ostatecznie mu siÄ™ podporzÄ…dkowali. Stosunkowo nieliczne grono
przeciwników dogmatu o nieomylności papieża znalazło się poza Kościołem (np.
starokatolicy).
Powyższy dogmat stanowił ukoronowanie wielowiekowej ewolucji systemu
sterowania Kościoła katolickiego w kierunku centralizmu. Sobór miał jeszcze podjąć
inne uchwały, ale wkroczenie do Rzymu wojsk piemonckich uniemożliwiło dalsze
obrady. W paz
dzierniku 1870 r. papież Pius IX odÅ‚ożyÅ‚ Sobór „
do odpowiedniejszej i
pomyÅ›lniejszej chwili”
.
Dogmat o nieomylności papieża uchwalony przez Sobór Watykański I został
bardzo z
le przyjęty przez władze niektórych państw - zwłaszcza Niemiec, Austrii i
Szwajcarii.
Austria zerwała konkordat ze Stolicą Apostolską, uzasadniając to tym, że
"papieski kontrahent stał się kimś innym". W Niemczech natomiast, po zwycięskiej
wojnie z FrancjÄ… w latach 1870-1871, zjednoczonych pod hegemoniÄ… Prus, kanclerz
Bismarck rozpoczął walkę z Kościołem katolickim, której nadano nazwę "walki o
kulturÄ™" ("Kulturkampf").
Bismarck precyzyjnie uderzył w najczulsze elementy kościelnego systemu
sterowania pośredniego, opierając się na bodz
cach i normach prawnych, które w
pruskim systemie sterowania społecznego odgrywały zawsze dominującą rolę.
Pierwszym posunięciem było zniesienie w 1871 r. wydziału katolickiego przy
pruskim ministerstwie oświaty; w 1872 r. obłożono sekwestrem dochody biskupa
warmińskiego i złożono z urzędu pierwszego biskupa polowego armii pruskiej, za to, że
się przeciwstawił popieranej przez kanclerza agitacji starokatolickiej. Następnie
usunięto kler ze szkół pruskich i wydalono jezuitów oraz przedstawicieli
spokrewnionych z nimi zakonów, takich jak np. redemptoryści, Zgromadzenie Ducha
Z
więtego i zakonnice Najświętszego Serca Jezusowego.
W maju 1873 r. rząd pruski wydał szereg ustaw antykościelnych (znanych w
historii pod nazwą "praw majowych"), które w następnych latach zostały jeszcze
uzupełnione i zaostrzone. Zdecydowano, że kandydaci do stanu duchownego po
ukończeniu gimnazjum muszą się przez kilka lat kształcić w "duchu państwowym" poza
seminariami duchownymi - na państwowych uniwersytetach, potem muszą składać
egzaminy państwowe z filozofii, historii i literatury niemieckiej. Wprowadzono też
nadzór rządowy nad seminariami, duchowni na stanowiskach kościelnych mieli być
zatwierdzani przez władze państwowe i musieli sprawować władzę kościelną według
przepisów państwowych; ograniczono cenzurę i karność kościelną, wprowadzono
obowiązek służby wojskowej dla duchownych, osoby świeckie musiały zawierać śluby
86
cywilne przed kościelnymi, od biskupów i osób zarządzających diecezjami zażądano [ Pobierz całość w formacie PDF ]