[ Pobierz całość w formacie PDF ]

legium Duchowne (póz
niej  Synod), przejmując szereg pełnomocnictw, przysłu-
gujących uprzednio patriarsze. Głową Cerkwi jednak jeszcze się nie ogłasza
(traktując ten status jako oczywistość  jako samoczynnie wypływający z władzy
samodzierżcy). Głową cerkwi będzie siebie nazywać Katarzyna II, a w roku 1797
Paweł I zatwierdzi ten tytuł specjalnym aktem prawnym o dziedziczeniu tronu
( monarchowie rosyjscy stanowią głowę Cerkwi ), i nawet będzie chciał odpra-
wiać nabożeństwa.
Poza staroobrzędowcami czy  biegunami lud rosyjski traktował cara jako ży-
wą ikonę (znane są np. przypadki obstawiania płonącymi świecami przejeżdża-
102
jącej przez wsie karety Katarzyny II). Ale i sami carowie uznawali swych po-
przedników za święte ikony (tak, przykładowo, Mikołaj I zabronił M. Pogo-
dinowi druku tragedii Piotr I, gdyż nie godzi się świętość ukazywać w teatrze;
podobnie zareagował na  bogobórczy i  świętokradczy wizerunek pomnika
Piotra I w Jez
dz
cu Miedzianym Puszkina).
Tendencja do sakralizacji władz najwyższych nie wygasła również w ateis-
tycznym państwie radzieckim. Jakkolwiek zmieniły się eksplicyte wypowiadane
motywacje  kultu , uprawiano go w ramach tej samej archaicznej semiotyki. Pod
względem funkcjonalnym miejsce Pisma Z
więtego zajęły pisma  klasyków ,
ikon  portrety wodzów, ikonostasu  podobnie komponowane fotogramy Biura
Politycznego na murach Mauzoleum, Grobu Pańskiego  Mauzoleum Lenina,
a powszechne pomniki i popiersia  miały charakter barokowych posągów świę-
tych. Obecnie tę tęsknotę do sacrum kieruje się bądz
w stronę beatyfikacji os-
tatniego cara Mikołaja II jako  męczennika , bądz
też w stronę przywracania kul-
tu Lenina i Stalina. W tych samych kategoriach interpretowano i Gorbaczowa 
jako Antychrysta, fałszywego cara-Boga  łącząc te interpretacje z wyczekiwa-
niem na cara  prawdziwego (pogłoski o żywym Leninie, o cudownie ocalonym
carewiczu  synie Mikołaja II itp.).
Jerzy Faryno
&0@L3@04
Konstantynopol (Drugi Rzym; zob. R8A:20  "r5B89 R8
nad Bosforem dawna stolica Cesarstwa Bizantyjskiego, Symbol korzeni prawo-
sławia. Opanowanie Konstantynopola było jednym z podstawowych celów po-
lityki rosyjskiej od XVIII do początku XX w. W XIX w. panslawizm rosyjski
głosił ideę wyzwolenia Konstantynopola spod władzy tureckiej i ustanowienia
w nim stolicy Związku Wszechsłowiańskiego.
Andrzej Lazari
&5;>
Cnota. Jedność i siła osobowości, wewnętrzna duchowa harmonia człowie-
czego wnętrza, czystość fizyczna, seksualna. Cełomudrije  to jednocześnie cało-
myślność i wspaniało-myślność, mądrość we wszystkim i w całości jestestwa,
prostota i organiczna jedność. Antynomią jest tu rozdwojenie (roz-strojenie, roz-
kruszenie, roz-wiązłość, roz-rzucenie, roz-sypanie, roz-bieganie) myśli, duszy
i ciała:  rozstrojony człowiek ma rozbiegane oczy, chowa swą twarz, która prze-
staje być licem, całością  jest maską. (Zob. !2OBK9, !2OB>ABL, '8AB>B0,
@>B>ABL, !B0@G5AB2>).
abp Szymon RomaAczuk
 103
&5@:>2L
Cerkiew. Kościół jako: a) społeczność Chrystusowa; b) hierarchia kościelna;
c) świątynia.
W ostatnim znaczeniu cerkiew  jako świątynia, dom modlitwy  w układzie
architektonicznym i wymiarze symbolicznym nawiązuje do rzeczywistości
starotestamentowej (Przybytek Z
więty podzielony na dwie części: miejsce  świę-
te oraz  święte świętych , w którym za zasłoną przechowywano Arkę Przy-
mierza, laskę Aarona, naczynie z manną). Składa się z dwóch bądz
trzech części.
W pierwszym wypadku jedną z części świątyni jest ołtarz odpowiadający sta-
rotestamentowemu  święte świętych , drugą zaś nawa. W warstwie symbolicznej
układ ten ma przypominać wiernym, że Chrystus składa się z dwóch natur:
niewidzialnej boskiej i widzialnej ludzkiej, że sam człowiek składa się z duszy
i ciała, że istnieje tajemnica Trójcy Z
więtej, która jest niepoznawalna dla umysłu
ludzkiego lecz człowiek doświadcza jej oddziaływania. Taki układ wskazuje
także na świat widzialny i niewidzialny, ołtarz oznacza niebo, a świątynia ziemię.
Układ trzyczęściowy cerkwi tworzą: przedsionek, nawa i ołtarz. W warstwie
symbolicznej trójczłonowość cerkwi oznacza: Trójcę Z
więtą; to, co jest na ziemi
(przedsionek), w niebie (nawa) i ponad niebiosami (ołtarz); czyniących pokutę,
wiernych, stan kapłański.
Głównym celem budowy cerkwi jest składanie Ofiary. Dlatego ołtarz, gdzie
dokonują się czynności święte, to najważniejsza część świątyni, pozostałe mogą
być traktowane jako poszerzenie przestrzeni ołtarzowej. Całość zaś to oddziele-
nie wiernych od świata grzesznego. Cerkiew może być zbudowana na planie
krzyża, traktowanego jako znak zwycięstwa nad grzechem i śmiercią, krzyża jako
podstawy wiary. Drugi plan to prostokąt; ma on wyrażać myśl, iż Kościół prawo-
sławny podobny jest do okrętu przewożącego swoich wiernych przez pełne nie-
bezpieczeństw życie do przystani, którą jest Królestwo Niebieskie. Z
wiątynie bu-
dowane na planie koła mają symbolizować nieskończoność i wieczność Cerkwi.
W symbolice budynku cerkwi uwzględnić należy oś podłużną przebiegającą od
zachodu na wschód. Tak zorientowana cerkiew staje się symbolem wędrówki
ludu Bożego, który wychodząc z ciemności (zachód) zmierza ku wschodowi
słońca, idzie do Chrystusa, do prawdziwej Z
wiatłości. Ze wschodu wraz ze słoń-
cem przychodzi dające życie światło i ciepło, z ołtarza wierni otrzymują w pos-
taci Z
więtych Darów siły duchowe i uświęcenie. Chrystus nazywany jest  Słoń-
cem Prawdy , które rozproszy ciemności grzechu i zła. Cerkwie zwieńczają ko-
puły symbolizujące przestrzeń nieba, świat aniołów i świętych, mieszkanie Boga.
O modlitwie i nieustannym dążeniu do Stwórcy mają wiernym przypominać
kopuły naśladujące płomienie świec. Jedna kopuła symbolizuje Jedynego Boga,
dwie oznaczają naturę boską i ludzką Chrystusa, trzy przypominają o Trójcy
Z
więtej, pięć kopuł symbolizuje Jezusa Chrystusa i czterech Ewangelistów, sie-
dem to siedem sakramentów, dziewięć oznacza dziewięć chórów anielskich, zaś
trzynaście symbolizuje Chrystusa i dwunastu apostołów.
104
Przedsionek  zachodnia część cerkwi (symbolizująca ciemność grzechu i nie-
wiary), zazwyczaj oddzielony od pozostałych, przeznaczony jest dla pokutu-
jących, odłączonych za grzechy, nieochrzczonych. Do części środkowej (nawa)
mogą wchodzić i znajdować się w niej ochrzczeni należący do wspólnoty, wierni
oświeceni światłem wiary. Nawę od ołtarza oddziela ikonostas, przed którym
znajduje się podwyższone miejsce zwane soleją (łac. solium  tron, siedzenie),
z którego udzielane są Dary. Z
rodkowa część soleji w kształcie półkolistego
wycięcia nosi nazwę ambony. Symbolizuje ona odwalony przez anioła kamień
z grobu Chrystusa, z którego po raz pierwszy ogłoszona została światu wieść
o Zmartwychwstaniu. Z tego miejsca czytana jest Ewangelia, głoszone kazanie.
Części boczne soleji zwane klirosami (gr. kleros  skrawek, część) są przezna-
czone dla chóru i psalmisty, dla duchowieństwa, które nie odprawia nabo-
żeństwa.
Ikonostas (gr. eikon  ikona, stasis  ustawienie) to bogato rzez
biona drew-
niana lub kamienna przegroda z trojgiem drzwi wypełniona w ściśle określonym
porządku ikonami. Drzwi największe, środkowe, zwane są  wrotami królews- [ Pobierz całość w formacie PDF ]